هنر فیروزه کوبی چیست + عکس

هنر فیروزه کوبی چیست؟

فیروزه کوبی یکی از رشته های صنایع دستی متعلق به عصر معاصر است. فیروزه کوبی هنری است که در آن هنرمند فیروزه کوب اثر هنری  را با دستان هنرمندش خلق می کند که با مدرنیته و کلاسیک تلفیق شده و حاصل آن اثری است که زیبایی و گیرایی خاصی را با خود به همراه دارد.  
در این هنر زیبا سنگهای فیروزه با نظم و زیبایی خاصی موزاییک وار کنار هم و بر سطح اشیای تزئینی، ظروف و زیور آلات برنجی، مسی و نقره چیده می شوند بدین ترتیب به آنها جلوه‌  خاصی بخشیده می شود. هنر فیروزه کوبی محصول خوبی از صنایع دستی را پدید می آورد که از چندین جهت ارزشمند است، این اثر علاوه بر ارزش هنری و زیبایی به دلیل وجود سنگ فیروزه و فلزهای با ارزش مانند مس، برنج و نقره، از نظر مادی هم ارزشمند است.

تاریخچه فیروزه کوبی

همانگونه که قبلا اشاره شد فیروزه کوبی متعلق به عصر معاصر است و قدمت زیادی ندارد. در حدود 60 یا 70 سال پیش فیروزه کوبی از شهر مشهد مهد فیروزه ایران، توسط صنعت گری به نام یوسف حکمیان معروف به محمدرضا، با فیروزه کوبی بر روی زیور آلات شروع شد. بیست سال بعد صنعت فیروزه کوبی توسط صنعتگری دیگری بنام حاج داداش، از مشهد به اصفهان منتقل شد.امروزه این صنعت فقط در شهر اصفهان رایج است.

فیروزه کوبی بر روی اشیا و ظروف مسی را فردی بنام  روبن یروشالمی در اصفهان ابداع کرد. وی پس از پایان تحصیلات ابتدایی به دلیل مساعد نبودن شرایط مالی، برای انجام کار نزد عموی خود که زرگر فیروزه کوبی بود رفت و کار فیروزه کوبی را از وی آموخت. در آن زمان فیروزه کوبی فقط بر روی زیور آلات و به صورت محدود بر روی گالش انجام می شد. وی بعد از تعلیم این فن دست به نوآوری زد و فیروزه را بر روی اشیا و وسایل مسی نصب کرد و آنچه که امروزه بعنوان فیروزه کوبی در اصفهان رایج است حاصل تلاشهای چهل ساله این صنعتگر است.
تولید ظروف فیروزه کوب بصورت محدود انجام می گیرد و تعداد صنعتگران شاغل در این رشته هم همانند تولیدش محدود و انگشت شمار هستند.

 

فیروزه کوبی

همانطور که اشاره شد در فیروزه کوبی قطعه های ری زو درشت سنگ فیروزه بصورت موزاییک و پازل وار کنارهم بر روی اشیا، زیور آلات و ظرفهای فلزی از جنس های مختلف مثل برنز، مس، نقره و ورشویی چیده می شوند. بعد از نصب بین قطعه های فیروزه با لاکی تیره پوشانده می شود. هر چه تعداد سنگهای فیروزه بیشتر باشد و منظم تر چیده شود، و نیز فاصله بین سنگها کم تر باشد؛ ارزش مادی و هنری آن بیشتر می شود. از مهم ترین عوامل موثر برای داشتن محصول فیروزه کوب با کیفیت، استفاده از سنگهای فیروزه با کیفیت و اصل است. 

 

فیروزه (Turquoise) سنگ ترکی

در گذشته فیروزه از طریق ترکیه به اروپا صادر می شد. از همین رو به سنگ فیروزه در انگلیسی ترکویز (Turquoise) یا همان سنگ ترکی اطلاق می شود.
فیروزه یکی از سنگهای قیمتی است که به دلیل رنگ زیبای آن محبوبیت فراوانی دارد. این سنگ از عهد باستان در ایران شناخته شده و کاربرد داشته است و پادشاهان ایرانی به آن سنگ آرزوها لقب داده و این سنگ زیبا را برای سلاطین سایر ممالک هدیه می فرستادند. سنگ فیروزه در گذشته منشا بسیاری از اعتقادات قدیمی بوده و از آن بعنوان طلسم استفاده می کردند و به آن سنگ زندگی و سنگ شانس لقب می دادند. از آن برای کسب موفقیت، جذب قدرت و ثروت، حفاظت در برابر حوادث و انرژی های منفی استفاده می شده است.

دلیل رنگ جذاب و آبی سنگ فیروزه وجود عنصر مس در آن است. هر چه میزان مس موجود در سنگ فیروزه بیشتر باشد رنگ آن آبی تر و به رنگ آبی آسمانی خواهد بود. با گذشت زمان فیروزه آبی آب خود را از دست داده و به رنگ سبز تمایل می یابد. جالب است بدانید که هر چه  آهک موجود در منطقه معدن فیروزه بیشتر باشد رنگ آن متمایل به سفید شده و  کم رنگ تر می شود اما در حالت معمول سفیدی رنگ فیروزه  به علت وجود اکسید آلومینیوم(Al2O3) است.
هنگام انتخاب  وخرید سنگ فیروزه باید در نظر داشت که هر چه رنگ فیروزه از آبی تیره به رنگ سبز متمایل باشد از ارزش بالاتری برخوردار است. وجود رگه های طلایی در فیروزه به ارزش آن می افزاید. رگه های عنکبوتی سنگ فیروزه باید منظم شفاف و زیبا باشد چنانچه رگه ها نامنظم و به صورت لکه های تیره رنگ باشد از ارزش آن کاسته می شود. 

نوع سنگ فیروزه بکار برده شده در فیروزه کوبی

سنگ فیروزه از لحاظ کیفیت و رنگ به دو نوع گچی،-سفید و سنگی سبز- آبی تقسیم می شود. سنگهای فیروزه سبز – آبی هم در نوع خود به دو دسته متوسط و مرغوب تقسیم بندی می شوند.
نوعی از سنگ فیروزه که برای فیروزه کوبی استفاده می شود از نوع سبز-آبی است. حین عملیات فیروزه کوبی  فیروزه ها  با لاک تحت فشار و گرما به ظرف مورد نظر چسبانده می شود بنابراین، فیروزه مورد استفاده در فیروزه کوبی باید از کیفیت و دوام کافی برخوردار بوده و بتواند تحمل گرما و فشار زیاد را داشته باشد.

مراحل فیروزه کوبی 

فیروزه کوبی علاوه بر جواهرات، بر روی گلدان، گلابدان، آینه، شمعدان، کاسه، بشقاب، لیوان و انواع ظروف تزیینی انجام می شود. به این وسیله ها که فیروزه کوبی بر روی آنها انجام می گیرد زیر ساخت گفته می شود.

کار فیروزه کوبی در سه مرحله انجام می شود :

مرحله اول: زرگری

در این مرحله از فیروزه کوبی وسیله ای که قرار است فیروزه کوبی روی آن انجام شود توسط فیروزه کوب طراحی شده و سفارش ساخت آن به زرگر یا سازنده فلزات (مسگر) داده می شود. وسیله زیر ساخت فیروزه کوبی از فلزاتی از جنس نقره، مس، برنز، و ... توسط دست، پرس یا هر دو ساخته می شود.
بعد از ساخت وسیله ، باید قسمت هایی که قرار است فیروزه کوبی شود، مشخص می گردد و اطراف قسمت مشخص شده را با رشته باریک فلزی از جنس خود وسیله بنام «کندن» لحیم می کنند تا دیواره ای به ارتفاع دو تا سه میلیمتر بوجود آید که داخل آن فیروزه کاری شود. 
عمل فرم دهی و لحیم کاری در فیروزه کوبی نه تنها سبب زیباتر شدن کار فیروزه کوبی شده بلکه به سطح کار فیروزه کوبی استحکام بیشتری می بخشد.  این کار می تواند توسط زرگر یا خود فیروزه کوب انجام شود . 
چنانچه قسمت مشخص شده برای فیروزه کاری سطح بزرگتری باشد و امکان خالی بنظر رسیدن آن وجود داشته باشد، از همان رشته های باریک یا همان «کندن» نقشهای تزئینی جزیی تری (در اشکال مختلف مثل گل، بته جقه و یا...)را طراحی کرده و مجددا لحیم کاری می کنند.
بعد از طی این مراحل و زیر ساختها، وسیله فلزی مورد نظر برای فیروزه کوبی آماده است.
در تولید محصولات فیروزه کوب بی نقص بودن وسیله خام به اندازه درست قرار دادن فیروزه ها حائز اهمیت است. اگر مراحل زرگری و مسگری به درستی انجام نشود ممکن است وسیله در حین انجام مراحل مختلف آسیب ببیند.

در این مرحله باید نکات زیر را مد نظر داشت:

• ضخامت فلز مورد استفاده باید در تمام قسمتها یکدست و یکسان باشد.
• قسمتهایی که قطعات فیروزه در آنها قرار میذگیرد  باید دو تا سه میلیمتر پایین تر از بقیه قسمتهای سطح ظرف باشد.
• چنانچه ظرف سطح یکدستی دارد حتما نیاز به ایجاد دیواره و لحیم کاری دارد.
• عمدتا زمینه ظروف فیروزه کاری از جنس مس است. اگرچه از فلزات دیگر هم  استفاده می شود.

مرحله دوم: فیروزه کوبی

در این مرحله خرده سنگهای فیروزه غیر قابل استفاده از کارگاههای فیروزه تراشی و معادن فیروزه مثل معدن فیروزه مشهد، نیشابور و دامغان خریداری می شود.
هنگام خرید سنگهای فیروزه با خاک و خرده سنگهای دیگر مخلوط شده اند. هنرمند فیروزه کوب آنها را از خرده سنگهای دیگر، خاک و ناخالصی ها جدا می کند و پس از شستشو آنها را بر حسب اندازه تفکیک و به اصطلاح دانه بندی می کند. دانه بندی فیروزه ها به صنعتگر کمک می کند تا در تولید هر محصول فیروزه کوب از قطعه فیروزه متناسب با سطح کار استفاده کند. تناسب اندازه بین فیروزه های انتخاب شده با سطح مورد نظر در مرحله نشاندن فیروزه ها در محل فیروزه کوبی مهم است. 

برای شروع کار فیروزه کوبی، وسیله مورد نظر را تا حدود 30 درجه سانتی گراد گرم می کنند. در حین گرم شدن آن، روی قسمتی که قرار است فیروزه کوبی انجام شود «لاک گردویی» می پاشند؛ تا پودر لاک گردویی ذوب شده و تمام قسمتهای مورد نظر را بپوشاند.
تا زمانی که پودر لاک بر روی وسیله نرم و مذاب است و حالت چسبندگی دارد، فیروزه هایی که بر حسب اندازه لازم از قبل تفکیک و آماده شده اند،  بر روی پودر لاک مذاب چیده می شوند. نوع چیدن این فیروزها ها باید به گونه ای باشد که حد فاصلی بین سنگهای فیروزه باقی نماند.
جهت از بین بردن فاصله بین فیروزه ها، حرارت را تا دمای 40 درجه سانتی گراد افزایش می دهند و دوباره بر روی آن پودر لاک می پاشند. وقتی پودر به طور کامل دوباره مذاب شد، بار دیگر با افزودن سنگهای ریز تر سعی می کنند آنها را بر روی سطح به اصطلاح بنشینند و آنها را با فشار دست در جای خود ثابت می کنند تا به خوبی به سطح کار بچسبند. پس از سرد شدن لاک ها سفت وسخت می شوند.

 

در طی فرآیند نشاندن فیروزه روی لاکها، لاکهای قهوه ای رنگ بر اثر حرارت روی فیروزه را می پوشاند، برای پاک کردن این لاکها، سطح پوشیده شده از لاک و سنگ را توسط سنگ سمباده«آب ساب» می نمایند. این کار باعث می شود تا لاکهای اضافی پاک شده و برجستگی های سنگها ساییده و صیقلی گردد. در این مرحله تقریبا نیمی از سنگ ها تراش داده می شود. بعد از انجام عمل صیقل دادن رنگ فیروزه ای سنگها و رنگ تقریبا سیاه لاک در بین سنگها نمایان می شود.
بعد از اتمام کار چنانچه دوباره بهم ریختگی وجود داشته باشد، دوباره فیروزه کوب را حرارت داده و دوباره با لاک و سنگ مرمت کرده و دوباره آن را با سمباده صیقل می دهند. گاهی از بتونه ی فیروزه ای رنگ که از گل «مل»، روغن و رنگ لاجورد تهیه شده برای مرمت فیروزه کوب استفاده می کنند.

مرحله سوم:  پرداخت کاری فیروزه کوب

آخرین مرحله از هنر فیروزه کوبی مرحله پرداخت آن است که در دو مرحله انجام می شود:
مرحله اول پرداخت : سطوح فلزی فیروزه کوب در حین ساخت در کارگاه زرگری یا کارگاه مسگری تیره و کدر شده اند، این لایه تیره را توسط ابزار های دستی و یا تیغه ی چرخکاری از روی آن می زدایند. برای قابل شستشو بودن مس، پس از زدودن لایه های تیره رنگ، قسمتهای فلزی را با پاشیدن لایه ای از جنس پلی استر پولیش می کنند تا صاف و صیقلی شود.
مرحله دوم پرداخت : بعد از پولیش قسمتهای فلزی وسیله فیروزه کوب توسط زرگر، صنعتگر فیروزه کوب دوباره فیروزه ها و سطوح فیروزه کوبی شده را جهت شفاف و درخشان شدن توسط روغن زیتون یا روغن کنجد پولیش می دهد. 
برای داشتن یک فیروزه کوب با کیفیت حتما نکاتی را را باید رعایت کرد مانند:

• هر چه تعداد سنگهای فیروزه استفاده شده در محصول فیروزه کوب بیشتر باشد و منظم تر چیده شود، فاصله بین سنگها کم تر باشد همچنین اندازه سنگ فیروزه متناسب با محصول انتخاب شده باشد، ارزش مادی و هنری آن بیشتر می شود.
• نصب صحیح سنگ فیروزه بر روی وسیله فلزی از نکات مهم در فیروزه کوبی به شمار می آید؛ برای داشتن یک فیروزه کوب با کیفیت در ابتدا باید سنگها از استحکام کافی برخوردار باشند تا هنگام صیقل دادن از ظرف جدا نشده و نریزند.

همانطور که اشاره شد در تهیه محصولات فیروزه کوبی، چسب فیروزه کوبی یکی از ابزارها و موادی است که تأثیرمستقیم و غیر قابل انکاری در کیفیت محصولات فیروزه کوبی دارد.
اکنون به بررسی و معرفی چسب فیروزه کوبی خواهیم پرداخت؛ چسب فیروزه کوبی یا لاک گردویی در اثر ترکیب دو ماده تربانتین و کالفین با تقطیر چوب گردو حاصل می شود. برای داشتن چسب با کیفیت و محکم، باید این مواد با نسبت مناسب و با دقت و اندازه های مناسب ترکیب شوند.  
چنانچه در ترکیب لاک گردویی از کالفین بیشتری استفاده شود و یا این ماده به طور کامل حل نشده باشد حبابهایی داخل چسب مشاهده می شود. بخصوص بعد از مرحله پلی استر زدن تعداد این حبابها بیشتر می شود. وجود حبابها باعث استحکام کمتر چسب می شود. استادان حرفه ای از کالفین کمتری در تهیه چسب فیروزه کوبی استفاده می کنند.

انواع چسب فیروزه کوبی

دونوع چسب فیروزه کوبی وجود دارد: سنتی و مدرن. 
چسب سنتی چسبی است که در روش سنتی کاربرد دارد که از ترکیب لاک و کالیفن حاصل می شود این چسب باید حتما با نسبت مناسبی ترکیب شود، حالت مایع دارد و استاد فیروزه کوب بعد از آغشته کردن ظرف به چسب سنگهای فیروزه را بر روی آن می چیند. در روش مدرن با استفاده از چسب سنگ خرده سنگهای فیروزه را بر روی محصول فیروزه کوب می چینند. مزیت استفاده از روش مدرن این است که استحکام و سرعت کار افزایش می یابد و اینکه در روش سنتی هنگام حرارت دادن، امکان آسیب به سنگهای فیروزه وجود دارد.

خرید چسب فیروزه کوبی مناسب 

اگر قصد فیروزه کوبی را دارید یکی از کارهای مهم آن خرید چسب فیروزه کوبی مناسب است. برای خرید چسب فیروزه، آن را  از بازارهای قدیمی اصفهان تهیه کنید. 
هنگام خرید چسب حتما کاربرد چسب فیروز کوبی را به فروشنده توضیح دهید تا چسب مناسبی را به شما پیشنهاد دهد. مثلا اگر قرار است ظرف بزرگی را فیروزه کوبی کنید حتما از چسب با درصد کالفین کمتر خریداری کنید.
چنانچه در اول راه  هستید و آشنایی چندانی با چسب فیروزه کوبی ندارید برای خرید و استفاده از چسب مناسب حتما از استادان خود در تهیه این مواد مشاوره بگیرید.

خاکه فیروزه

قیمت هر کیلو خاکه فیروزه (فیروزه نرمه) به حجم خرید، مرغوبیت و قیمتی که به عمده فروشان عرضه می گردد بستگی دارد.
خاکه فیروزه توسط عمده فروشان از معادن فیروزه خریداری می شود و پس از جداکردن فیروزه های مناسب فیروزه کوبی از خاک و ناخالصی ها، شسته شده و به هنرمندان فیروزه کوب عرضه می گردد.
چنانچه بدنبال خاکه فیروزه مرغوب می گردید، خاکه فیروزه نیشابور جزو خاکه های فیروزه مرغوب به شمار می رود. چنانچه قصد خرید خاکه  فیروزه نیشابور را دارید حتما آن را به طور مستقیم از معدن تهیه کنید. 
ساختار معدن فیروزه نیشابور به گونه ای است که برای استخراج فیروزه راهی بجز گذاشتن دینامیت در داخل معدن نیست. بنابراین خاکه های زیادی حین استخراج تولید می شود، که توسط کارگران معدن جمع آوری می گردد .

چگونه خاکه فیروزه نیشابور را تهیه کنیم

در هنگام توزیع سهام سهامداران معدن علاوه بر سنگهای شکوفه و راف مقداری هم خاکه فیروزه بعنوان سود در اختیار سهامداران قرار داده می شود. البته شرکت تعاونی معدن فیروزه نیشابور هم به طور مستقیم خاکه فیروزه را توزیع می کند که می توان به صورت مستقیم از این شرکت خاکه فیروزه را تهیه کرد.
امروزه علاوه بر فیروزه کوبی روی ظروف و زیورآلات، از این هنر برای ساخت تابلو های نفیس هم استفاده می شود. بعنوان مثال خوشنویسی بر روی سطح پارچه انجام می شود و سپس فیروزه‌ها بر روی آن چسبانده می‌شوند. ممکن است طرح بر روی چوب طراحی شود و بعد از برش لیزری، فیروزه کوبی بر روی چوب انجام گیرد. ظروف فیروزه کوب نه تنها جنبه تزیینی و فروشی دارند بلکه امروزه کاربردی تر شده برای استفاده در منزل بعنوان قندان گلدان و...هم به کار برده می شوند.

قیمت محصول فیروزه کوب

اگر قصد خرید محصول فیروزه کوب را دارید یا می خواهید این کار را به شکل حرفه ای دنبال کنید و از آن کسب درآمد کنید مهم ترین سوالی که ممکن است برایتان مطرح شود نحوه قیمت گذاری محصول است. قیمت ظروف فیروزه کوب بسته به حجم کار انجام شده روی محصول، جنس ظرف زیرساخت، اندازه ظرف، قدمت و محبوبیت محصول در بازار، طرح و مدل قیمت گذاری می شود.
با اینکه فیروزه کوبی در کارگاههای فیروزه کوبی توسط اساتید مجرب انجام می شود اما می تواند یکی از گزینه های مناسب و پردرآمد برای مشاغل خانگی هم محسوب شود.
فیروزه کوبی در منزل هم انجام می شود.  بسیاری از صنعتگران هنر فیروزه کوبی این هنر زیبا را در منزل انجام می دهند. برای این کار آنها ظروف خام فلزی و خرده سنگهای فیروزه را تهیه می کنند و در منزل به چیدن و نشاندن این سنگهای زیبا در کنار هم اقدام می کنند. اکثر کارهای فیروزه کوبی با دست انجام می شود و نیاز به ابزار پیشرفته ای ندارد چنانچه شما علاقه مند به یاد گیری این هنر و صنعت هستید و قصد انجام این کار را دارید به راحتی می توانید در منزل کار فیروزه کوبی را به عنوان یک شغل یا هنر انجام دهید. برای انجام هنر فیروزه کوبی از ابزار های ساده ای مثل قالب، چکش، گاز انبر، انبردست، دریل، سوهان، خط کشهای متنوع، پنس، چراغ گاز، چراغ بنزینی، منقاش لوله های مختلف فلزی، و سنگ سمباده استفاده می شود.
برای آموزش هنر و صنعت فیروزه کوبی  با گذراندن دوره های آموزشی کوتاهی می توانید آن را به طور کامل و حرفه ای بیاموزید. همانطور که قبلا اشاره شد ظروف فیروزه کوبی به دلیل داشتن محبوبیت زیاد می تواند بعنوان محصول خوب و پرطرفداری باشد. خانم های خانه داری که علاوه بر کارهای منزل نیاز به شغلی با درآمد مناسب دارند، با گذراندن دوره های کوتاه آموزشی فیروزه کوبی، می توانند به درآمد خوبی برسند. دوره های آموزشی نه تنها به صورت حضوری در برخی از کارگاهها و توسط اساتید مجرب برگزار می شود بلکه امروزه دنیای مجازی امکانی را فراهم کرده که به صورت آنلاین با استفاده از فیلم های ویدویی از طریق تلگرام و اینستاگرام دوره های آموزشی برگزار شود. 

طرفداران و خریداران این ظروف زیبا در شهر اصفهان از مغازه های فروش وسایل فیروزه کوبی آنها را خریداری می کنند. امروزه برای افرادی که به خرید حضوری دسترسی ندارند امکان خرید اینترنتی دربرخی از فروشگاهها و تولیدی های معتبر فراهم شده که می توانند این وسایل زیبا را با اطمینان خریداری کنند و در حین خرید ضمانتنامه و شناسنامه اصالت کالا را دریافت کنند.